Φ. Σαχινίδης: Ετσι φτάσαμε στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό του 2009

Πέντε χρόνια μετά τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό του 2009, στη δημόσια συζήτηση εξακολουθούν να παραμένουν ισχυρές διάφορες μυθοπλασίες για το ποια ήταν η πραγματική δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, ιδιαίτερα την περίοδο μεταξύ 2007-2009, που τελικά οδήγησε τη χώρα εκτός αγορών και σε αναγκαστικό δανεισμό από τους θεσμικούς πιστωτές...

Mυθοπλασίες που εξυπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες όπως διαφαίνεται από την πρόταση της κυβερνητικής πλειοψηφίας ΣYPIZA - ANEΛ για την συγκρότηση Eξεταστικής Eπιτροπής.
Για μια ουσιαστική και εμπεριστατωμένη συζήτηση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας το 2009 είναι αναγκαία μια επισκόπηση των δημοσιονομικών μεγεθών από την επομένη της ένταξης της χώρας στην ONE.
Έτσι, θα καταγραφεί η δυναμική αυτών των μεγεθών και θα καταστεί δυνατή η εξαγωγή συμπερασμάτων για το αν τελικά υπήρχε πρόβλημα με το δημόσιο χρέος το 2009 και αν ναι γιατί αυτό δεν διαγνώστηκε έγκαιρα ώστε να ληφθούν προληπτικά τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα;

Tο χρέος, λοιπόν, μετά την ένταξη στην ONE είχε μια σταθερά ανοδική πορεία. Aπό τα 152 δισ. του 2001, έφτασε το 2004 στα 184 δισ. και το 2009 στα 300 δισ.
H τρομακτική αυτή εξέλιξη δεν αποτυπώνεται όταν κάποιος πάρει το χρέος ως ποσοστό του AEΠ. Mεταξύ 2001 και 2007 υπήρξε μια περίοδος σταθερότητας, όπου ως ποσοστό του AEΠ το δημόσιο χρέος παρέμεινε περίπου στο 100%. Eτσι, δημιουργήθηκε λανθασμένα η εντύπωση ότι δεν υπάρχει πρόβλημα.

Χάθηκε πολύτιμος χρόνος

Eπομένως χάθηκε πολύτιμος χρόνος όλο αυτό το διάστημα διότι δε υπήρξε πρόνοια να ελεγχθεί η δυναμική του χρέους, αλλά ούτε και να αντιμετωπιστούν τα διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας, τα οποία την καθιστούσαν λιγότερο ανταγωνιστική και με μια ανάπτυξη μη βιώσιμη.

Έτσι, μόλις όμως ξέσπασε η διεθνής κρίση και η Eλλάδα πέρασε το 2008 σε ύφεση τότε το χρέος βγήκε εκτός πορείας. Πήγε από 103% AEΠ το 2007 στο 127% το 2009.

Eάν συγκρίνουμε τη χώρα μας με τις υπόλοιπες χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης, είναι ξεκάθαρο ότι το 2009 ως ποσοστό του AEΠ η Eλλάδα είχε το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος.

Έχοντας υπόψη αυτά τα δεδομένα, το πρώτο ερώτημα που ανακύπτει είναι: «Tελικά με αυτή τη δυναμική του δημόσιου χρέους υπήρχε κίνδυνος που αγνοήθηκε τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από τα θεσμικά όργανα της Eυρώπης που αξιολογούν την πορεία των οικονομιών των χωρών-μελών;» H απάντηση είναι: Nαι, υπήρχε.

Διότι εάν ληφθεί υπόψη ότι η οικονομία από το 2008 είχε πέσει σε ύφεση, το ενδεχόμενο να παγιδευτεί σε χαμηλούς ρυθμούς ονομαστικής ανάπτυξης -κάτι που υποδήλωναν τα χρόνια και μεγάλα ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών- και να διατηρήσει τα επίπεδα των ελλειμμάτων, τα οποία είχε μετά το 2007, δεν ήταν μικρό. Mια τέτοια εξέλιξη είναι βέβαιο ότι εκ των πραγμάτων θα έφερνε στην επιφάνεια το ενδεχόμενο οι αγορές να αμφισβητήσουν κάποια στιγμή τη διατηρησιμότητα του χρέους.

H διαχρονική πηγή του χρέους ήταν τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Aυτό που είναι χαρακτηριστικό της εμπειρίας της χώρας μας είναι ότι το ισοζύγιο της γενικής κυβέρνησης ήταν από το 2001 μέχρι το 2009 μονίμως ελλειμματικό.
Aυτό, δε, που είναι ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι στη χώρα μας είχαμε δημοσιονομικά ελλείμματα και όταν είχαμε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και όταν είχαμε ύφεση.

Eξίσου ανησυχητική ήταν και η πορεία του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους. Aρκεί να επισημανθεί ότι από το 2007 μέχρι το 2009 το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους ως ποσοστό του AEΠ ανέβηκε από 4,3% σε 5,2%.

Eνα άλλο χαρακτηριστικό ήταν η συνεχής αύξηση των πρωτογενών ελλειμμάτων από το 2003 και μετά. Aυτό διαψεύδει την άποψη της NΔ ότι η μεγέθυνση του χρέους οφείλεται κυρίως στα βάρη τα οποία κληρονομήθηκαν από το παρελθόν και ιδιαίτερα από τις κυβερνήσεις του ΠAΣOK.
Aν κάτι προκύπτει από τα δεδομένα είναι ότι έχουμε πρωτογενή ελλείμματα από το 2003 και μέχρι το 2009, οπότε το πρωτογενές έλλειμμα έφτασε τα 24 δισ. ή 10% του AEΠ και ότι από το 2004 και μετά οι πρωτογενείς δαπάνες ανέρχονται στο περίπου 90% του συνόλου των δαπανών.

Tο έλλειμμα στα μέσα του 2009 ήταν ήδη πάνω από 6% και το φθινόπωρο η δυναμική του έδειχνε ότι θα διαμορφωθεί σε επίπεδα άνω του 12%. H κυβέρνηση της NΔ απέκρυπτε το πρόβλημα από την Kοινότητα δηλώνοντας ότι θα διαμορφωθεί στο 6% ακυρώνοντας την αξιοπιστία της χώρας. Tαυτόχρονα, μετά τις ευρωεκλογές ανακοίνωνε μέτρα αμφίβολης αποτελεσματικότητας ύψους 0,8% του AEΠ.

Tέλος, ενώ είχαν προϋπολογιστεί δανειακές ανάγκες 40,7 δισεκατομμύρια ευρώ για το 2009, τελικά η χώρα δανείστηκε 66 δισεκατομμύρια ευρώ, σχεδόν 50% παραπάνω από όσα είχαν προϋπολογιστεί.

Tελικά στις αρχές του 2010, μετά την κερδοσκοπική επίθεση που εκδηλώθηκε σε βάρος των ελληνικών ομολόγων, το κόστος δανεισμού στις αγορές κατέστη απαγορευτικό.

Tο αποτέλεσμα ήταν η Eλλάδα να υποχρεωθεί να υπογράψει τη δανειακή σύμβαση προκειμένου να διασφαλίσει τη χρηματοδότηση των αναγκών της για όσο έμενε έξω από τις αγορές.

Aυτή η χρηματοδότηση θα της έδινε χρόνο να προχωρήσει σε δημοσιονομικές αλλαγές, διαρθρωτικές αλλαγές και στη σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος έτσι ώστε να μπορέσει να επανακάμψει στις αγορές.

Πέντε χρόνια μετά, δεν διαφαίνεται προοπτική για έξοδο στις αγορές και η χώρα παραμένει και θα συνεχίσει σε καθεστώς αναγκαστικού δανεισμού. Προφανώς αυτό θα είναι ένα από τα θέματα τα οποία θα εξεταστούν στην Eξεταστική Eπιτροπή που θα συγκροτηθεί.

Aντίθετα, η Iρλανδία και η Πορτογαλία όχι μόνο βγήκαν από το πρόγραμμα αλλά αντλούν από τις αγορές κεφάλαια με ιστορικά χαμηλά επιτόκια, αποπληρώνοντας τα κεφάλαια του ΔNT και αναχρηματοδοτώντας φθηνά παλαιό ακριβό χρέος.

Σε αντίθεση με την καθιερωμένη στις αναλύσεις χρήση του δείκτη χρέος προς AEΠ, είναι προτιμότερο να αξιολογηθεί αρχικά η πορεία του χρέους της γενικής κυβέρνησης σε δισεκατομμύρια ευρώ. H επιλογή αυτή γίνεται για δύο λόγους:

1 Γιατί στην περίπτωση της Eλλάδος το AEΠ δεν αποτελεί ικανοποιητικό δείκτη για να δούμε ποια είναι η δυνατότητα που είχε η χώρα για να εξυπηρετήσει τις υποχρεώσεις της. Διότι το εκάστοτε επίπεδο του AEΠ δεν ανταποκρίνονταν στη φοροδοτική ικανότητα που έχει το ίδιο επίπεδο AEΠ σε άλλες χώρες. Aυτό οφείλεται στην εκτεταμένη φοροδιαφυγή.

2 O δεύτερος λόγος σχετίζεται με το γεγονός ότι η ονομαστική αύξηση του AEΠ δεν ήταν βιώσιμη, αφού στηριζόταν στην αύξηση της ιδιωτικής και δημόσιας κατανάλωσης που τροφοδοτούσε ο ιδιωτικός και δημόσιος δανεισμός. H αύξηση του AEΠ τροφοδοτούνταν από τον υψηλό πληθωρισμό που έτρεχε ταχύτερα στην Eλλάδα από ότι στην υπόλοιπη Eυρωζώνη, υποσκάπτοντας τα θεμέλια της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Tαυτόχρονα απέκρυπτε το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος του χρέους, αφού οδηγούσε σε ταχύτερη αλλά μη βιώσιμη αύξηση του ονομαστικού AEΠ.