Δρ. Αθ. Φωκάς :

Οι νέοι είναι η ελπίδα για τη 
σωτηρία της Ελλάδας.

"Οι νέοι είναι η ελπίδα για τη σωτηρία της Ελλάδας" δηλώνει στο ΑΠΕ - ΜΠΕ ο διεθνούς φήμης Έλληνας καθηγητής του Cambridge (Κέμπριτζ) Αθανάσιος Φωκάς, σύμφωνα με την οποία η χώρα μας έχει ανάγκη από ποιότητα και αριστεία.

Ο Κεφαλονίτης ακαδημαϊκός, ο οποίος βρέθηκε τις προηγούμενες ημέρες στη Θεσσαλονίκη για να μιλήσει στο 3ο Μαθητικό Συνέδριο Επιστήμης και Τεχνολογίας ACSTAC του κολεγίου Ανατόλια, σε μια εφ' όλης της ύλης συνέντευξη μίλησε για τους νέους, την ηθική κατάπτωση που, όπως λέει, συνεχίζει να ταλαιπωρεί την Ελλάδα, την κρίση, αλλά και το θαυμαστό "πάντρεμα" των δύο "πλέον αφηρημένων επιστημών": των μαθηματικών και της φιλοσοφίας.


Διακεκριμένη προσωπικότητα στους κύκλους της διεθνούς μαθηματικής επιστήμης, με σπουδαία ακαδημαϊκή εμπειρία, ο κ. Φωκάς δεν κρύβει την αγωνία του για τους νέους του σήμερα - "Αισθάνομαι τύψεις. Τι κάνει κανείς γα τους νέους σήμερα;" αναρωτιέται - αλλά σε αυτούς "βλέπει" και τη "μόνη ελπίδα σωτηρίας".

Μάλιστα, θεωρεί πως οι νέοι, από όποιο μέρος κι αν επιλέξουν να ζήσουν και να εργαστούν, μπορούν να προσφέρουν στην Ελλάδα, αρκεί να την "κουβαλούν" μέσα τους. "Ανησυχώ και ... δεν ανησυχώ για τη 'διαρροή εγκεφάλων' στο εξωτερικό" λέει κι εξηγεί: "Αν μπορούν και πρέπει να φύγουν, ας φύγουν. Δεν μπορεί να πληρώσουν οι νέοι αμαρτήματα άλλων. Ποιο είναι το ηθικό έρεισμα που θα μού δώσει τη δυνατότητα να πω στο νέο 'κάτσε εδώ κι υπέφερε;'. Ο νέος θα πρέπει να βρει τον δρόμο του. Αν ο δρόμος αυτός είναι στην Αυστραλία ή στην Αμερική, ας πάει εκεί. Το σημαντικό είναι ο νέος, όπου κι αν πάει, να 'κουβαλάει' την Ελλάδα μέσα του. Να μην ξεχνάει την Ελλάδα. Και πιστεύω πως αν το κάνει αυτό, θα βρει τρόπο να προσφέρει".

Κατά τον κ. Φωκά, η Ελλάδα έχει ανάγκη από αριστεία και ποιότητα, γι' αυτό και "αν αυτός ο νέος, που έχει επιλέξει να ζήσει στο εξωτερικό, εκφράζει τα ποιότητα, εκφράζει αριστεία, θα πρέπει να βρει τρόπο να τα μεταλαμπαδεύσει όλα αυτά".
Άλλωστε και ο ίδιος έφυγε από την Ελλάδα ύστερα από την πρώτη του μεγάλη αποτυχία, όπως χαρακτηριστικά αποκαλεί τη μη εισαγωγή του στο ελληνικό πανεπιστήμιο.

"Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε κανόνες"

Ήταν γύρω στις αρχές της κρίσης, όταν ο Έλληνας πολυεπιστήμονας είχε εκφράσει - σε άλλη συνέντευξή του - τη θέση ότι, "το πρόβλημα της Ελλάδας είναι η ηθική κατάπτωση". Σήμερα, δηλώνει πως η θέση εκείνη μπορεί να ήταν σκληρή, αλλά "σε μεγάλο βαθμό είναι πραγματικότητα".
Προς επίρρωση δε των λεγομένων του εξηγεί: "Έχω ζήσει πολύ έντονη ζωή και καταλαβαίνω τα πάθη, κατανοώ τα πάντα. Αλλά το κάθε ολίσθημα οδηγεί στο επόμενο. Αποφασίζεις, για παράδειγμα, να απατήσεις τη γυναίκα σου. Αυτό, αναμφισβήτητα, σε οδηγεί στο ψέμα. Όταν, όμως, λες ψέματα πώς θα σταματήσεις αυτή την πρακτική γενικά; Όταν μάθεις στο ψέμα, συνηθίζεις σε έναν τρόπο σκέψης: να λες ψέματα".
Αυτό, κατά την άποψή του, παίρνει ευρύτερες κοινωνικές διαστάσεις. "Δεν υπάρχει τίποτα στη ζωή μεμονωμένο. Όταν ζεις σε μία κοινωνία που είναι έτσι δομημένη, που σε οδηγεί στο ψέμα, αυτό - αργά ή γρήγορα - θα επιδράσει πάνω σου καταλυτικά. Αυτό, νομίζω, έγινε σε μέγιστο βαθμό τα τελευταία 20 χρόνια. Χάθηκε η έννοια να λες πάντα την αλήθεια. Χάθηκε η έννοια του να έχεις φιλότιμο, η έννοια του δικαίου. Μπήκαμε σε μια διαδικασία που όλα επιτρέπονται...".

Ο κ. Φωκάς δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην έλλειψη κανόνων που διέπει την καθημερινότητά μας. "Θεωρώ πως δεν έχουμε κανόνες. Και το γεγονός ότι μπαίνουμε σε μία διαδικασία ψέματος συνδέεται με το ότι δεν έχουμε μάθει να ακολουθούμε κανόνες. Κι αυτό συνδέεται με κάτι βαθύτερο: ότι εμείς είμαστε υπεράνω των κανόνων. Ότι, δηλαδή, ο (Χ) Θανάσης είναι πάνω από το σύνολο. Βλέπουμε ως βασικό τον Θανάση και όχι την Ελλάδα. Ενώ ο Γερμανός κατανοεί πως το κύριο είναι η Γερμανία. Το οποίο μπορεί μεν να σε φτάσει στο ναζισμό αλλά θα σε φτάσει και σε μία οργανωμένη κοινωνία, στην οποία όσο σημαντικός και να είναι ο Θανάσης, δεν μπορεί να επιβιώσει εκτός του κοινωνικού συνόλου. Ότι, δηλαδή, η ευτυχία σου εξαρτάται από την ευτυχία του κοινωνικού συνόλου. Αυτό δεν το καταλαβαίνει - δυστυχώς - ο Έλληνας. Όταν μιλάω, συνεπώς, για ηθική κατάπτωση βλέπω μία αλληλεπίδραση παραγόντων, η οποία αρχίζει από το ότι εμείς βάζουμε τον εαυτό μας πάνω από το σύνολο. Αυτό μας οδηγεί στο να μην ακολουθούμε κανόνες και όταν το κάνεις αυτό, αρχίζεις να προσαρμόζεις τους κανόνες αναλόγως με το τι σε συμφέρει. Αρχίζει μια διαδικασία αλλεπάλληλων ψεμάτων. Μια διαδικασία χωρίς όρια!".

"Αν ο Έλληνας χρησιμοποιήσει σε σωστό πλαίσιο την εφευρετικότητά του, η Ελλάδα θα μεγαλουργήσει!"

Το πρόβλημα της κρίσης, κατά τον κ. Φωκά, είναι "πολύπλευρο και πολύπλοκο" κι αυτό που θα πρέπει, όπως λέει, να κατανοήσει ο κόσμος γενικά στη Δύση και ειδικότερα στην Ελλάδα είναι ότι "ζούσαμε δυσανάλογα σε σχέση με αυτά που παράγουμε".

"Οι νόμοι της κοινωνίας, όπως και οι νόμοι της φύσης είναι αμείλικτοι. Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να υπάρξει ισορροπία... Όταν μία κοινωνία ζει μέσα σε έναν αδυσώπητο καταναλωτισμό, αργά ή γρήγορα θα βρεθεί σε αδιέξοδο. Αν κοιτάξεις την κοινωνία της Ελλάδας, θα πρέπει να εκφράσεις θαυμασμό για την εφευρετικότητα του Έλληνα. Πώς επιβίωνε, δηλαδή, παρ' όλη τη σπατάλη... Αυτό δείχνει ότι είμαστε ένας εφευρετικός λαός, ότι έχουμε δυνατότητες. Αν αυτές οι δυνατότητες χρησιμοποιηθούν σε ένα σωστό πλαίσιο, η Ελλάδα θα μπορέσει να μεγαλουργήσει!" υπογραμμίζει.

Φύσει αισιόδοξος, ο Έλληνας καθηγητής, αν και εκφράζει τον προβληματισμό του για τον ρυθμό των μεταρρυθμίσεων, εκτιμά πως εν τέλει όλα θα πάνε καλά. "Βλέπω ότι κινούμαστε προς μια σωστή κατεύθυνση. Θα προλάβουμε; Αυτό δεν το ξέρω" σημειώνει και προσθέτει πως αυτό που του δίνει ελπίδα είναι η αλληλεγγύη που επιδεικνύει ο Έλληνας σ' αυτούς τους καιρούς της κρίσης.
Δεν κρύβει, ωστόσο, τον τρόμο που του προκαλεί η ανεργία και θεωρεί ότι "το κύριο είναι πώς ο καπιταλισμός θα αντιμετωπίσει το φλέγον αυτό ζήτημα".

"Όταν σκέφτομαι - λέει - πως θα γυρίσει ένας πατέρας στο σπίτι και θα πρέπει να κρύψει από το παιδί του ότι πέρασε στην ανεργία, με όλες τις τραγικές συνέπειες που θα έχει αυτό για την κοινωνία, τα μάτια μου γεμίζουν δάκρυα". "Παντρεύοντας" τα μαθηματικά με τη φιλοσοφία

Λάτρης της φιλοσοφίας και διανοητών όπως ο Σπινόζα, που είχε "στρατολογήσει" τη μαθηματικο-γεωμετρική σκέψη προκειμένου να ερμηνεύσει διάφορες πτυχές του ανθρώπου και της κοινωνίας, ο Αθανάσιος Φωκάς καταφέρνει, με αριστοτεχνικό τρόπο να "παντρεύει" τα μαθηματικά με τη φιλοσοφία. Άλλωστε, όπως λέει, "είναι οι δύο πιο αφηρημένες επιστήμες και κατά συνέπεια σχετίζονται μεταξύ τους".

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως οι περισσότεροι μαθηματικοί είναι φιλόσοφοι και το αντίστροφο, αλλά, όπως αναφέρει ο καταξιωμένος καθηγητής, "υπάρχουν ορισμένοι φιλόσοφοι, όπως ο Ράσελ ή ο Κορνήλιος Καστοριάδης, για τους οποίους η σχέση αυτή ήταν καθοριστική".
Όσο για τη δική του ενασχόληση με τη φιλοσοφία, "αυτή ήταν αναπόφευκτη, καθώς προσπαθώ να ανακαλύπτω σχέσεις κι αυτό με οδηγεί στη φιλοσοφία" λέει.

Ψήγματα της γνώσης του πάνω στα δύο αυτά αντικείμενα προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει ο κ. Φωκάς στους νεαρούς - και όχι μόνο - ακροατές του, που κατέκλυσαν το κλειστό γυμναστήριο του κολεγίου "Ανατόλια", το πρωί του Σαββάτου, προκειμένου να τον ακούσουν να μιλά για τη "γνώση, από την αρχαιότητα στο σήμερα".
Εκεί, έθεσε - κι απάντησε - μια σειρά από ερωτήματα: Υπάρχει έμφυτη γνώση, όπως πίστευε ο Πλάτωνας, ή ο εγκέφαλος είναι "λευκό πινάκο" (tabula rasa), όπως πίστευε ο Αριστοτέλης; Πρόσφατα πειράματα υποδεικνύουν ότι, πράγματι, βασικές μαθηματικές έννοιες είναι έμφυτες. Ποιοι είναι οι σχετικοί εγκεφαλικοί μηχανισμοί; Εκπληκτικά επιτεύγματα στις νευροεπιστήμες έχουν, για πρώτη φορά, δημιουργήσει ένα πλαίσιο για τη μελέτη αυτών των βασικών ερωτημάτων. Ο ακριβής ρόλος του υποσυνειδήτου στη διαδικασία απόκτησης γνώσης και οι παιδαγωγικές του συνέπειες παραμένουν, εν πολλοίς, ανεξιχνίαστοι.

Για τον κ. Φωκά το "κλειδί" στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου εγκεφάλου είναι αν μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στο υποσυνείδητο.

"Υπάρχει απίστευτη γνώση στο υποσυνείδητο... Ο Φρόιντ είχε τονίσει την ύπαρξη του υποσυνείδητου, αλλά περισσότερο στο επίπεδο το παθολογικό, αλλά το κύριο είναι το φυσιολογικό. Ότι γενικά ο εγκέφαλός μας έχει πολύ περισσότερη πληροφορία από ό,τι εμείς. Και το πώς μπορούμε να έχουμε πρόσβαση σ' αυτό. Για παράδειγμα, βλέπεις μια γάτα και φρενάρεις επειδή νομίζεις πως την είδες. Αλλά στην ουσία ο εγκέφαλος σου είναι αυτός που βλέπει τη γάτα. Εσύ λαμβάνεις επίγνωση του τι έχει συμβεί αργότερα. Ο εγκέφαλος κάνει μετατόπιση του χρόνου επίγνωσης. Ο εγκέφαλός σου δηλαδή σε 'κοροϊδεύει'" εξηγεί ο κ. Φωκάς.

Μάλιστα, δεν κρύβει τον προβληματισμό του για το γεγονός ότι, όπως λέει, "βλέπεις έξυπνους ανθρώπους να κοροϊδεύονται τόσο εύκολα" κι εκτιμά πως αυτό ίσως να οφείλεται σε κάποια γενετική προδιάθεση.

Ως άλλος πολυπράγμων Οδυσσέας...

Ο Αθανάσιος Φωκάς σπούδασε Αεροναυπηγική στο Imperial College (1975), έλαβε διδακτορικό στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά από το Caltech (1979) και πήρε πτυχίο Ιατρικής από το Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι (1986). Το 1996 εξελέγη καθηγητής μαθηματικών του Imperial College και το 2002 μεταπήδησε στη νεοσύστατη (τότε) έδρα "Μη γραμμικής μαθηματικής επιστήμηες του Πανεπιστημίου του Cambridge.

Μεταξύ των πολλών βραβείων και τιμητικών διακρίσεων που έχει λάβει στη, μέχρι σήμερα, σταδιοδρομία του, συγκαταλέγονται το βραβείο Naylor, η σημαντικότερη διάκριση στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά και στη Θεωρητική φυσική στη Βρετανία (με το ίδιο βραβείο είχε τιμηθεί το 1999 ο περίφημος Στίβεν Χόκινγκ), το Αριστείο Επιστημών της Ακαδημίας Αθηνών (2004 και το Αριστείο του Ιδρύματος Μποδοσάκη (2006). Επίσης, το 2009 αναγορεύθηκε "εταίρος" του Ιδρύματος Γκούγκενχαϊμ.

Επίτιμος διδάκτορας αρκετών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ο κ. Φωκάς είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών.

Ο I.M. Gel'fand - ίσως ο μεγαλύτερος εν ζωή μαθηματικός - είχε γράψει: "Ο Φωκάς είναι ένα πολύ σπάνιο παράδειγμα επιστήμονα του στυλ της Αναγέννησης".
Σ. Παπαδοπούλου / ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ.

(Στη φωτογραφία, ο καθηγητής Αθανάσιος Φωκάς.)